De Nederlandse bouwsector staat voor een grote uitdaging. Tussen 2025 en 2028 zijn er 60.000 nieuwe werknemers nodig om de toekomstige bouwplannen te realiseren, blijkt uit het rapport van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB). Dit is een direct gevolg van de groeiende vraag naar woningen, infrastructuurprojecten en verduurzamingsprojecten die cruciaal zijn voor het behalen van klimaatdoelstellingen. Ondanks het stabiele aantal afstuderende in de sector, lopen de spanningen op de arbeidsmarkt verder op. De komende jaren zullen aanvullende arbeidskrachten nodig zijn om te voldoen aan de stijgende vraag, vooral gezien de verwachte daling in de arbeidsproductiviteit door vergrijzing en toenemende regelgeving.
Het rapport geeft aan dat ongeveer 50.000 van de nieuwe banen kunnen worden ingevuld door afgestudeerden van mbo-opleidingen in de bouw. Het resterende aantal – 10.000 werknemers – moet echter worden aangetrokken uit andere bronnen, waaronder buitenlandse arbeidskrachten en zij-instromers. Dit onderstreept de noodzaak om het imago van de bouw te verbeteren en de sector aantrekkelijker te maken voor nieuwe generaties en zij-instromers, gezien het feit dat de bouwarbeidsmarkt sinds 2020 al met tekorten kampt.
Oorzaken van de personeelstekorten
Het EIB-rapport schetst de huidige uitdagingen op de bouwarbeidsmarkt. Sinds 2020 is de krapte op de arbeidsmarkt exponentieel toegenomen, met een piek in vacatures in 2021. Hoewel de druk in 2022 iets afnam, is de vraag naar bouwpersoneel in 2023 opnieuw gestegen. Dit is verrassend, gezien het feit dat de bouwproductie dit jaar juist met 2,5% daalde. Deze productiedaling heeft echter niet geleid tot een vermindering in de vraag naar arbeidskrachten, aangezien deze in plaats daarvan de arbeidsproductiviteit heeft beïnvloed. Door het oplopende ziekteverzuim, werkuren die afnemen en een verschuiving naar meer arbeidsintensieve renovatieprojecten, is de productiviteit in de bouw de afgelopen vijf jaar gedaald.
Deze daling in arbeidsproductiviteit is verergerd door een toename van overheidsreguleringen en een verschuiving van nieuwbouwprojecten naar renovatie van bestaande bouw. De combinatie van meer regels en de focus op renovatieprojecten, die vaak arbeidsintensiever zijn dan nieuwbouw, heeft de efficiëntie in de sector verder beperkt.
Oplossingen voor de personeelskrapte
De oplossingen voor het tekort aan arbeidskrachten vereisen een veelzijdige aanpak. Een groot deel van het tekort kan worden opgelost door instroom van afgestudeerden uit het mbo, wat in totaal zo’n 50.000 nieuwe bouwvakkers oplevert. Dit betekent echter dat opleidingen aantrekkelijker gemaakt moeten worden en beter aansluiten op de praktijk. Om het tekort van 10.000 extra arbeidskrachten op te vangen, zullen buitenlandse werknemers moeten worden aangetrokken en zal de sector zich moeten richten op zij-instromers vanuit andere beroepsgroepen. Dit vraagt om een actief wervingsbeleid vanuit de sector, evenals initiatieven om de bouw aantrekkelijker te maken voor mensen van buitenaf.
Daarnaast moet de bouw zich richten op het verhogen van de diversiteit binnen de sector. Er is een groeiende behoefte aan technici, projectleiders en specialisten in duurzame bouwtechnieken. Door het werkveld te verrijken met werknemers uit diverse culturele achtergronden, vrouwen en zij-instromers, kan een bredere basis van vaardigheden worden gecreëerd die de sector toekomstbestendiger maakt.
Technologische ontwikkelingen en productiviteitsverbetering
Een ander belangrijk thema in het EIB-rapport is de rol van technologie in het verhogen van de arbeidsproductiviteit. Technologische innovaties zoals prefab-bouw, 3D-printing, en het gebruik van digitale bouwmodellen (BIM) bieden mogelijkheden om efficiënter te werken en de arbeidsproductiviteit te verhogen. Deze technologieën kunnen helpen om het werk efficiënter te organiseren, tijd te besparen en de druk op personeel te verminderen. Vooral in tijden van personeelsschaarste is de inzet van technologieën cruciaal om de productie op peil te houden en de kwaliteit van de bouw te waarborgen.
Prefab-bouw bijvoorbeeld, waarbij bouwonderdelen vooraf in fabrieken worden vervaardigd en op locatie in elkaar gezet, kan de snelheid en nauwkeurigheid van het bouwproces verbeteren. Dit vraagt echter wel om een andere set van vaardigheden en kennis bij bouwvakkers, wat betekent dat opleiding en omscholing centraal moeten staan in de komende jaren.
Ook automatisering en robotisering kunnen een positieve invloed hebben op de arbeidsproductiviteit. Robots en machines kunnen taken zoals het leggen van bakstenen, schilderen en het sjouwen van zware materialen overnemen, waardoor werknemers zich kunnen richten op taken die meer expertise vereisen. Zo kan de productiviteit stijgen zonder dat er direct meer mensen nodig zijn.
Toekomstvisie en beleidsaanbevelingen
De toekomst van de bouwsector hangt sterk af van de maatregelen die nu worden genomen om de arbeidsproductiviteit te verhogen en het personeelstekort aan te pakken. Om de bouwsector toekomstbestendig te maken, moet de overheid niet alleen investeren in opleidingen en technologische innovatie, maar ook haar belofte waarmaken om de regeldruk te verminderen. Zoals het EIB-rapport aangeeft, kan een verlaging van de regeldruk een positief effect hebben op de productiviteit. Het terugdringen van complexe regelgeving geeft bouwbedrijven meer ruimte om efficiënter te werken en zich te concentreren op het opleiden van personeel en het implementeren van technologische innovaties.
De sector zelf moet een actieve rol spelen in het versterken van zijn imago en het aantrekken van diverse arbeidskrachten. Dit kan door samen te werken met onderwijsinstellingen, vakbonden en andere belanghebbenden. Door het aanbieden van aantrekkelijke carrièreperspectieven, goed georganiseerde leer-werktrajecten en flexibele werkmogelijkheden kan de sector beter concurreren met andere sectoren en aantrekkelijker worden voor jong talent.
Daarnaast moet de overheid een stimulerend beleid voeren om de instroom van buitenlandse arbeidskrachten soepeler te laten verlopen. Het aanpakken van belemmeringen in immigratiebeleid, zoals visumvereisten en erkenning van buitenlandse kwalificaties, kan helpen om snel in te spelen op de groeiende vraag naar bouwpersoneel.
In de komende jaren zal de bouwsector onmisbaar blijven voor de Nederlandse economie, en de ambitie om duurzamer en innovatiever te bouwen blijft overeind. Maar om deze doelen te bereiken, is het noodzakelijk om snel te handelen en de uitdagingen op de arbeidsmarkt aan te pakken. De bouwsector staat voor een transformatie waarin technologie, diversiteit en beleid hand in hand moeten gaan om de toekomst van Nederland vorm te geven.
